José Saramago - De stad der blinden

Een heel bijzonder boek. De titel behoeft in dit geval geen nadere verklaring. Saramago heeft een bijzondere manier van schrijven. Zijn eigengereide interpunctie geeft het boek en daarmee het verhaal een heel eigen sfeer en je manier van lezen verandert er automatisch door. Dat is wel even wennen omdat het zo anders is.

In dit verhaal, waar er voornamelijk blinden aan het woord zijn of hun handelen wordt beschreven maakt dat het allemaal nog vreemder wordt. Saramago's typering van een wereld die langzaam verandert in een blinde wereld is verbijsterend om te lezen. Er zijn zoveel dingen waar je als ziende niet bij stil staat. Eerst wordt er een man blind terwijl hij voor het stoplicht staat te wachten. Van daaruit verspreidt zich een soort epidemie door stad en land waarbij tenslotte iemand meer in staat is te zien. Behalve één vrouw.

De eerste slachtoffers komen in quarantaine terecht. Het verhaal speelt zich af rond de praktijk van een oogarts en de patiënten in de wachtkamer van die dag. Zij komen bij elkaar terecht in een oud gekkenhuis dat tijdelijk als quarantaine dienst doet. De groep blinden groeit zienderogen en de staat is niet in staat om de bevoorrading op orde te krijgen. Bovendien is de angst zo groot voor deze ziekte dat de blinden eigenlijk van meet af aan aan hun lot worden overgelaten. De quarantaineplek wordt bewaakt door soldaten zodat de blinden er niet meer uit kunnen. Als de groep te groot wordt verandert het gekkenhuis in een smeerboel van jewelste waar ook doden gaan vallen. Als je je daarbij een voorstelling kunt maken dan zul je bij het lezen merken dat het in het boek toch nog een graadje erger wordt. Er is geen water om je te wassen, geen handdoeken, niet voldoende toiletten, geen toiletpapier, geen enkel orde hoewel daar wel pogingen worden gedaan. Het tehuis verandert in een stinkend hol waar de normen net zo hard achteruitgaan als de hygiëne.

Namen doen er niet meer toe dus is er sprake van personen als de eerste blinde, de vrouw van de eerste blinde, het meisje met de zonnebril, de man met het ooglapje de schele jongen, de oogarts, de vrouw van de oogarts etc. Dat heeft al een heel vervreemdend effect. Namen bestaan ineens niet meer. Doen er schijnbaar niet meer toe. Met het verval der zeden blijft er toch wel enig decorum overeind, zij het sterk aangepast aan de nieuwe werkelijkheid. De enige ziende, die dat zoveel mogelijk geheim probeert te houden, heeft het mogelijk nog zwaarder dan de blinden omdat zij alles wel ziet, de wanorde, alles wat er onder de lakens gebeurt, alles wat er boven de lakens gebeurt en nog veel meer. Een tragisch lot.

Het boek is bijzonder. Ik kan niet zeggen dat het helemaal mijn favoriet is geworden, maar het is zonder meer het lezen waard. Al is het alleen maar om dankbaar te zijn dat verreweg de meesten van ons zien. En dan maken we er al een puinhoop van! Knap dat iemand een dergelijk verhaal verzint en zo sterk uitwerkt. Als we elkaar niet meer kunnen of willen zien dan beschrijft Saramago een realistisch scenario.
Elkaar blijven aankijken dus!

[Er is ook een film van gemaakt]