Informatie wil niet vrij zijn, maar verlangt sortering - #KVAN12 (deel 2)

Dat vond ik een prikkelende uitspraak van prof. mr. dr. Mireille Hildebrandt die de tweede keynote verzorgde op dinsdag 12 juni tijdens de KVAN studiedagen. Haar keynote had als titel: Lezen op afstand? Kennis, macht en recht na de computionele wending. Een hele mondviol en ik geef eerlijk toe dat het mij soms duizelde. Het was een gebied waar ik niet goed in thuis ben. Ik heb geboeid geluisterd tot aan haar laatste punt, dat van de hermeneutiek. Daar haakte ik volledig af.

Ik hoop dat ik wat samenhangends kan zeggen over wat Hildebrandt ons vertelde.

De titel van deze blogpost kwam heel vroeg in haar presentatie aan de orde. Een zegen voor de beheerders en inventarisatoren onder ons. Het is natuurlijk wel lastig dat sorteren. Elke vraag verlangt als antwoord eigenlijk een andere sortering van informatie. Logisch als je er even over nadenkt. Wat te doen? Daar komen geautomatiseerde systemen om de hoek kijken. Die bieden de mogelijkheid om informatie zo te ordenen dat er allerlei sorteringen mogelijk zijn. Maar, ordening biedt ook de gelegenheid tot manipulatie. Welke vragen stel je wel en welke niet?

Interessant vond ik ook dat het op schrift stellen van informatie, de ontwikkeling van een orale cultuur naar een schriftcultuur, leidt tot meer afstand. Externalisering. Je kijkt naar de tekst door een medium, papier (of wat dan ook) en dus kom je op afstand te staan van de informatie. Je kunt de informatie beschouwen. Als luisteraar is dat een stuk lastiger.
Hier ligt wat mij betreft ook een relatie met de keynote van maandag die ik eerder besprak. Het beeldscherm en een interface is in feite ook een afstandscheppend instrument. Door die afstand zijn we waarschijnlijk minder geneigd om ons geremd te voelen in wat we online doen, zeggen en laten zien. Dat is net zoiets als dat je tegen een vreemde soms openhartiger kunt zijn dan tegen een bekende die je na staat. De afstand maakt het uitwisselen van informatie veiliger. Maar dat verzin ik dus zelf :).

Terug naar Hildebrandt.

De afstand is misschien hinderlijk maar volgens Hildebrandt noodzakelijk om tot wetenschap te komen. Afstand is voorwaarde voor kennis.
Door informatie digitaal beschikbaar te stellen, bied je mensen de gelegenheid om met die informatie aan de slag te gaan en nieuwe kennis te vormen. Het produceren van kennis is natuurlijk een ontwikkeling die mede door web 2.0 toepassingen mede mogelijk is gemaakt.

De afstand tussen tekst en de lezer kan nog groter worden. Je kunt bv. computers je teksten laten lezen. Ze kunnen samenvattingen maken. Ze kunnen ook conclusies trekken, alternatieven verzinnen, informatie zichtbaar maken die je eerst niet zag.
Met name dat laatste beschouwt Hildebrandt als de echte toegevoegde waarde. Een toegevoegde waarde die ook in geld uit te drukken kan zijn. Als je informatie toevertrouwd aan databases en die gaan er mee aan de slag, bewerken, verwerken, orderenen, sorteren, manipuleren, dan zie je informatie (resultaten) terugkomen die je er niet in hebt gestopt. Of, misschien beter, je hebt de informatie er om een andere reden ingestopt.
Simpel voorbeeld: de registratie van geboorten in Nederland heeft niet tot doel een ontwikkeling in het gebruik van voornamen weer te geven, maar het kan wel. Of, bedreigender: het waterverbruik kan aangeven of iemand alleen woont, een pand wel echt bewoond wordt, of iemand samen met anderen woont. Dat kan onderzoek naar fraude bij uitkeringen onderbouwen. Maar daarvoor wordt het waterverbuik niet bijgehouden door de leveranciers. Overigens zijn er wel wettelijke beperkingen in het ongebreideld gebruiken van dit soort data.

De enige reden om computers met het analyseren van gegevens aan te gang te laten gaan is: het moet onvoorspelbare resultaten opleveren. Als het namelijk voorspelbare resultaten oplevert, dan had je het ook zelf kunnen doen. Of zelf kunnen programmeren. Dat is de volgende stap om het maximale uit digitale gegevens te halen. Er moet software komen die er in slaagt om werkelijk zelf te leren, zichzelf aan te passen om nog beter te leren en daarmee nog beter in staat te zijn om relevante, onverwachte antwoorden op vragen te leveren.

In zekere zin gebeurt dat al op grote schaal. Onlangs was de cookiewet (eigenlijk de nieuwe Telecommunicatiewet) in het nieuws. Cookies zijn instrumenten om gegevens, anoniem of niet, te verzamelen over surfgedrag van internetgebruikers. Soms ben je verbaasd als je op een website een reclamebanner ziet van iets waar je onlangs naar opzoek bent geweest of hebt aangeschaft. Door ons klikgedrag willen we helemaal niet dat duidelijk wordt waar onze voorkeuren naar uitgaan, soms hebben we dat zelf niet eens in de gaten, maar het gebeurt wel. Elke seconde van de dag.
Vergelijkbaar met het digitale spoor dat je dagelijks achterlaat via betaalautomaten in allerlei winkels en instellingen. Of via de telefoonstations die je signaal telkens oppikken. Of je navigatiesysteem in de auto. Of via Facebook of 4square.

Die berg aan data is handelswaar. Voor adverteerders interessant en voor opsporingsdiensten ook.

Al deze persoonlijke data gaat in verkeerde handen interfereren met onze toegang tot informatie. Zoekmachines zijn daarvan een prima voorbeeld. Google is zo'n mastodont met petabytes in het kwadraat aan digitale informatie. Wie zegt ons dat die informatie de zoekresultaten niet beïnvloedt? Alle zoekinterfaces manipuleren (beïnvloeden) de gestelde vragen. Dat kan zijn door heel specifieke invulvensters aan te bieden, of door slimme snelle algoritmes die op de achtergrond draaien en waar we geen zicht op hebben. Niet op het aantal en niet op wat ze precies doen.

Interessante vraag voor archiefselectie: moeten we nog wel selecteren? De vernietigde informatie kan door middel van de juiste vragen en de juiste software misschien antwoorden geven die in de toekomst van belang kunnen zijn.

Volgens mij is het bovenstaande niet bepaald samenhangend. Teruglezend geloof ik ook dat er misschien wel meer van mezelf inzit dan van wat Mireille Hildebrandt ons vertelde. Het was in ieder geval, dat staat wel vast, food for thought!

Link naar de presentatie van Mireille Hildebrandt op de slideshare van de KVAN.