Het onderwerp is de AVG, de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Het is de Europese versie van privacywetgeving die nogal verregaande gevolgen heeft voor de archieven in Nederland. In dit land zijn we al langer druk doende om de openbaarheid van informatie te vergroten en de overbrengingstermijn van archieven (en dus overheidsinformatie) te verkorten. Het democratisch principe van openheid en transparantie van bestuur heeft het nodig dat de overheidsinformatie sneller voor de burgers beschikbaar komt. De AVG zorgt voor een heleboel stappen terug en kan er zelfs toe leiden dat er minder informatie wordt bewaard voor de eeuwigheid. En dat alles onder het mom van privacybescherming. Gemakshalve wordt daarbij vergeten dat een heleboel informatie van oudsher openbaar is. En dat niet zomaar, maar met reden. Dat geldt voor onderwerpen als bouwvergunningen en -tekeningen, verslagen van openbare (!) raadvergaderingen van de gemeenteraad en andere organen, openbare rechtszittingen van rechtbanken e.d.
De toenemende angst van (een groep) burgers en instellingen, gevoed door de ontwikkelingen rondom het internet, leidt tot een steeds verdere beperking van diezelfde openbaarheid. De openbaarheid die in sommige gevallen een preventieve waarde heeft en in ander gevallen het controleren van de overheid en rechtsgelijkheid bevordert komt nu onder druk te staan. Handige politici en andere mensen met macht kunnen hier misbruik van maken en hun eigenbelang laten prevaleren zonder dat de informatie openbaar wordt of zelfs maar bewaard blijft. Het is een reëel gevaar. Archivarissen zitten te slapen en vinden het eigenlijk niet zo'n probleem. In die wereld, waar ik werk, is het bewaren nog steeds belangrijker dan beschikbaar stellen. Dat steekt me al heel lang. Mooie gelegenheid om weer eens wat stoom af te blazen.
AVG weg ermee!
De afgelopen maanden is er een toegenomen berichtgeving over de invoering van de nieuwe AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) en de gevolgen die dat heeft voor de beschikbaarstelling van informatie door archiefdiensten. De Europese meetlat wordt langs onze archieven gelegd. That’s one small step for Europe, one giant leap backwards for the Netherlands. Terug naar de 19de eeuw wel te verstaan.
Archivarissen zijn beheerders. Het blijkt maar weer eens. Wat jammer dat nog steeds het dogma van de doos en de veilige (!) harde schijf de archiefwereld regeert en tegelijkertijd ook steeds meer buiten spel zet. Maatschappelijk relevant, dat willen we toch zijn? Hoe maatschappelijk relevant ben je nog als alle informatie straks pas na 100 jaar openbaar is? De relevantie bestaat uit het beschikbaar stellen van de informatie die je als archiefdienst in beheer hebt. Dat is het grootste doel, de reden waarom archieven bewaard worden. Gebruiken die handel.
De discussie gaat met name over de teloorgang van de openbaarheid van informatie over personen. Het meest bespottelijk is de beperking van de openbaarheid en dus de beschikbaarheid van persoonsinformatie. De gezinskaarten, die vanaf 1939 (!) zijn vervangen door de persoonskaart, mogen straks niet langer online staan en vrij gebruikt worden. Nog een bizar voorbeeld: De namen van burgers in de notulen van de openbare (!) vergadering van gemeente- en andere besturen moeten geanonimiseerd worden. Het recht om vergeten te worden is blijkbaar belangrijker dan het recht om te herinneren.
Het recht om te herinneren. Maakt iemand zich daar eigenlijk wel druk om? Waarom zijn de archivarissen niet meteen op de barricade gesprongen om paal en perk te stellen aan deze drastische ingreep in de openbaarheid. Archiefdiensten, die gaan toch over beschikbaar stellen? Recht op informatie? Transparantie van bestuur? Blijkbaar niet. Een beperking van beschikbaarstelling daar wordt de gemiddelde archivaris niet warm of koud van. Vernietigingslijsten, een dichtgetimmerd e-depot, dat is hardcore archiefwerk. De onderzoekende medelander die moet maar gewoon geduld hebben en wachten.
Archieven gaan over identiteit. Wie ben je, waar kom je vandaan. Goed en fout. Ze gaan over natie, provincie, plaats, buurt en club. De onderdelen van het leven die je kleur, geur en smaak geven. Als het aan de archivarissen van nu ligt, dan is die identiteit niet relevant en schikken we ons braaf naar de grillen van het bestuur. Zolang de dozen maar mooi genummerd op een rijtje in de stellingen staan kan ons niets gebeuren.
Uit het gebrek aan actie bij de archiefdiensten en archivarissen spreekt ook dedain naar de stamboomonderzoeker die massaal gebruik maakt van alle online bronnen die de afgelopen 15 jaar beschikbaar zijn gekomen. Er is nog steeds teveel focus op de “serieuze” bezoeker, de onderzoeker of, kwijl, de wetenschappelijk onderzoeker! Daar doen we het uiteindelijk voor! Niet dus. We zijn er voor alle burgers, op alle niveaus, uit alle sociale en culturele lagen, met alle vragen die ze aan ons willen stellen. Voor iedereen.
Vanuit dat elan moeten we denken en doen. Wij zijn er om de medelanders toegang te geven tot informatie. Zo veel mogelijk, zo vaak mogelijk en op een zo laagdrempelig mogelijke manier. Terug naar het regime van beschikbaar stellen via de studiezaal is geen serieuze optie. Wie daarvoor pleit en blijft pleiten zit toch echt in de verkeerde eeuw en eigenlijk ook in het verkeerde vak.
Archieven zijn pilaren van een democratische traditie. Wij staan aan de kant van de medelander en worden betaald door de overheden. We zorgen voor balans in de informatieongelijkheid tussen burger en bestuur. Dat moeten we koesteren en verdedigen.
In het licht van de verkiezing van het Pronkstuk van Nederland is het hoog tijd voor een Acte van Verlatinghe van archivarissen tegen de absurde gevolgen van de invoering van de AVG op 25 mei 2018. Strijd voor openbaarheid! Geen AVG maar AVV!
[afbeelding komt van de omslag van het Archievenblad 2018/2, tweet: https://twitter.com/archievenblad/status/969519372049047552]
