Jan den To(e)bacx(s)man

Op dit moment ben ik bezig met een artikel over een tabaksverkoper in Tilburg in het midden van de 17de eeuw. Het stuk verschijnt in het Erfgoed Magazine Tilburg.

Ik liep de man tegen het lijf bij het doornemen van de serie voogdij- en boedelrekeningen. Hij woonde in het Nieuwland en had net een partij tabak in Gouda gekocht. Hij liet ook een voorraad pijpen uit Breda komen.

Hij stierf in 1666 aan de pest met onbetaalde rekeningen. Jan den Toebacxman woonde in een gehuurd pand en zijn verhuurder werd in eerste instantie aangesproken over de onbetaalde geleverde partij tabak.

Tabak was in de 17de eeuw uitgegroeid tot een geaccepteerde vorm van genot.  Anders dan nu zag men er een opwekkende werking vanuit gaan die een mens goed deed. Het is dan ook niet gek dat het gebruik van tabak met behulp van een stenen pijp, als snuiftabak of pruimtabak zich gestaag uitbreidde.

De vondst van een tabakshandelaar en -verkoper is bijzonder omdat er in die periode geen handelsregister of iets dergelijke bestond. Dan ben je afhankelijk van dit soort toevallige vermeldingen. In dit geval weten we zelfs iets over de tabak, de manier waarop het verkocht wordt en dat de persoon in kwestie ook handelde in pijpen. Dat hoeft geen verbazing te wekken.

Tabak

Na de "ontdekking" van Amerika in 1492 kwam de plant naar Europa en ontstond er een toenemende interesse in dit nieuwe product. Aanvankelijk op kleine schaal maar naarmate de tabak meer bekendheid kreeg en er zelfs medicinale krachten aan gekoppeld werden, en de verbouw in enkele botanische tuinen plaatsvond, was de opmars niet te houden.

Heeroom Mathieu de Brouwer was een fervente pijproker

In de loop van de 16de eeuw vond de tabak ook zijn weg naar Nederland. Aanvankelijk was het vooral als snuiftabak in gebruik maar later in de eeuw kwam de pijpmakersindustrie in Holland op gang en nam het roken van een pijp een vlucht. Het pruimen van tabak nam eveneens toe. Tabak werd big business. Vooral in de 17de eeuw groeide het gebruik van tabak sterk door. Op meerdere plaatsen in Nederland werd tabak verbouwd. Overal werd gerookt, op straat, in de herberg en thuis.

Jan Adriaens den Toebacxman speelde daar op in en ging tabak verkopen in Tilburg.

Het is in de laatste jaren van de 20ste eeuw dat roken als schadelijk en ongezond werd beschouwd.

Tabakshandel in de Nieuwlandstraat

Zoeken via Delpher naar tabakshandelaren in de Nieuwlandstraat levert mooie vondsten op. Ik beperk me even tot de 19de eeuw.

De vroegste advertentie is uit 1874 en daarin maakt de weduwe C.J. Marijnen bekend dat zij 'eene collectie geurige sigaren' heeft ontvangen. Zij handelde verder in 'tabak, sterke dranken, likeuren en kruidenierswaren'.

Vlakbij de hoek met de Tuinstraat zat in het begin van de 20ste eeuw Henri Konings - Theeuwis met zijn tabakshandel. Hij had deze winkel in 1891 overgenomen van G.G. Gerdingh die al in 1879 reclame maakte in de Nieuwe Tilburgsche Courant.

In 1885 adverteerde de weduwe C. Smulders die zich had gevestigd in de Nieuwlandstraat met een winkel in Tabak, sigaren en thee. Een populaire genre in de categorie 'koloniale waren'. Er kwam soms ook koffie in voor.

J.W. Giessen had een mooie partij internationale sigaretten in voorraad, maar ook vloeitjes, of in de taal van toen 'sigarettenpapier'. Samen met tabak en een sigarettenmaker kon je waarschijnlijk je eigen sigaretten draaien, Deze advertentie laat ook niet dat rookwaar een populair sinterklaasgeschenk was.

J. van Amelsvoort-Kleuzes adverteerde in 1889 met een keur aan sigaren en 'Congo Theeën'.

Op 10 juni 1896 adverteert J. Henri van den Abeelen, dat hij de 'zaak in Parapluien, Tabak, Sigaren en verder rookartikelen', heeft overgedaan aan Johan Vossen-Briels. De nieuwe eigenaar bezat blijkbaar al een sigarenhandel op het Piusplein, want hij verklaart in dezelfde advertentie dat zijn winkel is verplaatst naar Nieuwlandstraat 920. Ook deze winkel verkoopt 'gerenommeerde theeën'.

To(e)back is een verbastering van het Spaanse tabaco.